گفتگو باخبرگزاری تسنیمبه خانه تئاتر بارها درخواست دادیم، نامه فرستادیم. تئاتر شورایی در کشور تبدیل به یک جریان شده است و خانه تئاتر نسبت به آن بیتفاوت و بیواکنش است. مگر میشود یک ارگان تئاتری به یک جریان تئاتری بیتفاوت باشد؟ با اینکه بارها درخواست دادیم پاسخی به درخواست ما نداده اند. خانه تئاتر باید اولین جایی باشد که از ما دعوت کند تا انجمن تشکیل دهیم!
آریان رضایی در گفتوگوی تفصیلی با تسنیم:
نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است/ تئاتر شورایی در خدمت مردم است
خبرگزاری تسنیم: کارگردان نمایش شورایی «رابطه» گفت: آقای نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است؛ حتی نسبت به تئاتر خیابانی معمول، من خیلی وقت است که او را ندیدم، نه مصاحبهای، نه فعالیتی، نه برنامهای. بچههای خیابانی هم با نوشیر ارتباطی ندارند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نهمین جشنواره بینالمللی تئاتر خیابانی مریوان امروز به کار خود پایان داد، همزمان با پایان این جشنواره شهرام نوشیر نیز ار دفتر تئاتر خیابانی رفت و مدیریت امور مالی مرکز هنرهای نمایشی را برعهده گرفت، اتفاقی که با توجه به عملکرد وی در تئاتر خیابانی کمی غیر منتظره بود.
آریان رضایی، از هنرمندان تئاتر شورایی است که در جشنواره امسال با نمایش «رابطه» حضور داشت، با او هم در مورد تئاتر شورایی و وضعیت تئاتر خیابانی و هم اجرای متفاوتش به گفتوگو نشستیم.
تسنیم: در ابتدا معرفی کوتاهی از خودتان داشته باشید.
آریان رضایی هستم. مروج شیوه جدیدی در تئاتر شورایی به نام مونو/شورایی. پیش از این مونولوگ کار میکردم .اما در کنار مونولوگ روی تکینکهای تئاتر شورایی هم کار میکردم. از ترکیب این دو، شیوه جدیدی ابداع شد به نام مونو/شورایی که مورد توجه هنرمندان غیرایرانی نیز قرار گرفت.
تسنیم: یعنی شیوه شما فارغ از هفت شیوهای است که آگوستو بوآل طراحی کرده است؟
نه، آگوستو بوآل هفت تکنیک اجرایی دارد که برای اجرای تکگویی در تئاتر شورایی ما از سه تکنیک مجسمه، مجادله و نمایشنامهنویسی همزمان و گاهی اوقات شیوه تئاتر نامرئی بهره میگیریم. کار حاضر در جشنواره از نوع مجادلهای است.
تسنیم: توضیحی در رابطه با گروه خود داشته باشید؟
در ابتدا گروه تئاتر مونو/ شورایی بودیم که در واقع اسم شیوه را روی گروه گذاشتیم. ولی الان زیرمجموعه گروه شایا به مدیریت آقای شهرام کرمی هستیم..
تسینم: با توجه به غریب بودن تئاتر شورایی چه در فضای آکادمیک و چه در فضای رسانهای، اقدام به فعالیت ویژهای در این حوزه داشتهاید؟
اگر تئاتر شورایی غریب است ناشی از بیتوجهی رسانهها است؛ چراکه به اندازه کافی اجرا داشتیم؛ هم ما و هم گروه تئاتر شورایی تهران؛ در زمینه ترجمه نیز کتابهای بوآل ترجمه و چاپ شده است . همایش کشوری برگزار کردیم، رپرتوارهایی در جشنوارههای مختلف برپا کردیم، در جشنوارههای رقابتی نیز شرکت کردیم و حتی موفق به بردن نمایش برگزیده هم شده ایم.
تسنیم: در دانشگاهها نیز حضور داشتید؟
بله، به شکل رپرتوار در دو دوره جشنواره تئاتر دانشگاهی شرکت کردیم که دفتر نخست تئاتر شورایی را در همین جشنواره عرضه کردیم. که دفتر دوم آن هم قرار بود در دومین جشنواره تئاتر شهر منتشر شود. دو سال پشت سر هم رپرتوار تئاتر شورایی رخ داد یعنی هر روز یک نمایش اجرا میشد و در کنار آن هم ورکشاپ برگزار می شد؛ ولی شکل رقابتی نداشت. در این رپرتوار تمام گروههای تئاتر شورایی حضور داشتند. مرام و مسلک ما این گونه است که همواره همبستگی داریم. در جشنواره بهزیستی، به گروههای شورایی مشهد، کردستان، یزد، اصفهان و… خبر دادیم که همه با هم و درکنار هم باشیم..
تسنیم: در تجربه تماشای اجرای شما در تهران، با انفعال و عدم مشارکت افراد برخورد کردم؛ ولی برخلاف آن تجربه، در کردستان مردم مشارکت وسیعی داشتند و حتی شوخی هم میکردند. با توجه به تجربه مدون شما در کردستان، مردم این منطقه چه ویژگی دارند که با شما همراه میشوند؟
اگر این باد و باران و تاریکی شب و خستگی مخاطب نبود، تجربه خیلی بهتری داشتیم. همان طور که در روز اول جشنواره تجربه فوق العادهای را داشتیم. با چهار مخاطب شروع کردیم ناگهان تعدادشان به ۲۰۰ نفر رسید. به نظر من در مورد جغرافیا فرقی نمیکند و دو نکته: اول اینکه من مطمئن نیستم اجرایی که شما دیدید، متعلق به من باشد، من اجراهایی داشتم که استقبال پرشوری داشته لیکن نکته دومی هم است که هر جا که دردمندتر و رنج دیدهتر باشد با رنج و آسیب و درد ارتباط بهتری دارد. فکر میکنم مردم کردستان رنجدیدهتر هستند. کردستان منطقه محرومی است و همچون دیگر مناطق محروم کشور، دغدغه بیشتری نسبت به پایتختنشینها دارند. وقتی به مسائل مردمی و دغدغههای تودههای مردم میپردازید، با مشارکت بیشتر مواجه خواهید شد. در تهران هم این گونه است.
تسنیم: تجربه من درمورد انفعال مخاطب، تجربه تماشای کار در دانشگاه هنر و در حضور دانشجویان تئاتر بود..
دانشجویان کلاً منفعل هستند و هیچکس هم نمیتواند مشکل آنان را حل کند. مقصر انفعال دانشجویان در ایران سیستم آموزشی است که این گونه آنان را تربیت کرده است. من هیچگاه در دانشگاه تئاتر درس نخواندم و با آنکه در دانشگاه هنر پذیرفته شدم، انصراف دادم و به تحصیل سینما پرداختم. به خاطر اینکه این انفعال مرا آزار میداد..
تسنیم: با انفعال خارج از دانشگاه هم موافقید؟
منظور من مردم نیست. تا حالا نشده که در جایی اجرا بروم و مردم دست رد به سینهام بزنند.
تسنیم: در تجربه چند ساله شما، اتفاق ویژه بوده که شما حس کنید میشود با تئاتر شورایی یک قدم پیش روید؟
زمانی که میخواستم مونو/شورایی را برای اولین بار اجرا کنم در هیچ جای دنیا چنین نمایشی وجود نداشت. خیلی ترس داشتم اما مردم مشوق من بودند تا مروج این شیوه باشم. اتفاقات خیلی خوبی رخ داد. اگر در اجرا دقت میکردید می دیدید مخاطب میکروفون را از من گرفت و پرسید نظر خودت چیست؟ اگر قرار باشد که من نظر خودم را بگویم دیگر شورایی اجرا نمی کنم به شکل مرسوم کار می کنم.اجرا میکنم تا مردم راهکار ارائه کنند. طبیعتاً در هر اجرا از مردم چیزهای جدیدی میآموزیم.
تسنیم: باید زودتر میپرسیدم. دقیقاً شاکله مونو/شورایی چیست؟
تکگویی یک مخاطبی دارد. مهشید در حال صحبت کردن با فرزاد است. ما شرایطی فراهم میکنیم تا مخاطب هم نقش مهشید را بازی کند و هم نقش فرزاد؛ یعنی از تکگویی خارج میشود.
تسنیم: در واقع شما با حذف یک شخصیت در دیالوگ، سعی میکنید آن سوی این مونولوگ را آنان تکمیل کنند.
دقیقاً. در واقع یک نوع مبارزه با تکصدایی است. درست است که نمایش ما به شکل مونولوگ اجرا میشود ولی یک گروتسک محسوب میشود چون ما به کمک تکنیکهای تئاتر شورایی با تک صدایی مبارزه میکنیم..
تسنیم: میتوانم این گونه استباط کنم که کار شما هیجانانگیز خواهد بود؛ چون مخاطب باید همچون یک کارآگاه به دیالوگی که شکل نگرفته فکر کند و سرنخهای موجود داستان را در ذهن خودش خلق کند.
بله. این به ما یک تمرین خیلی خوب میدهد در کنار اینکه تمرین خوبی برای گفتوگو است چرا که تماشاگر سعی میکند گفتوگو شکل بگیرد هم تمرینی است برای ما که قضاوت نکنیم. کسی که سکوت میکند و چیزی نمیگوید را چگونه قضاوت می کنیم.
تسنیم: آیا شما میتوانید تمام موضوعات مدنظر را در تئاتر شورایی اجرا کنید؟
در هر اجرایی میتوانیم یک موضوع یا دغدغه اجتماعی را اجرا کنیم و باید بگویم بله میشود. در تئاتر مونو/شورایی میشود هر مشکلی را بیان کرد.
تسنیم: چنین تجربهای داشتید که یک جمع در برابر یک نفر سکوت کرده باشد؟ برای مثال شخصیت مادری داشته باشیم که خانواده نسبت به وی سکوت اتخاذ کرده است.
نه، چنین تجربهای نداشتیم و شما یک ایده جدید به من ارائه میکنید. امکانش وجود دارد، مثلاً مهشید ما دختری مجرد باشد یا زنی باشد که از خانه شوهرش به خانه پدرش بازگشته و خانواده نسبت به وی بیتفاوت هستند. این بیتفاوتی درد ماست در این جامعه و همان انفعالی است که شما از آن سخن میگویید. داد فرد را درمیآورد. بطوری که فریاد میزند و ناسزا میگوید. این اوج فریاد بازی گر است چرا که طرف مقابل حرفی نمیزند؛ یعنی خاموشی و سوال من این است که چطور میشود تسهیلگر رابطهای باشم که یک طرف آن خاموش است؟ این کار خیلی سخت است. یکی از سختترین روشهای تئاتر شورایی است. میبینید موفق شدیم زیر این باران اجرایش کنیم.
تسنیم: نکته مورد توجه من این بود که موضوع نمایش شما زنانه بود ولی با وجود جمعیت چشمگیر خانمها، مشارکت کمتری نسبت به آقایان داشتند. علت را در چه میبینید؟
شرایط خیلی مناسب نبود و بارندگی مخل کار ما بود. این اثر موضوع زنان است و دوست دارم زنان مشارکت کنند. همیشه در اجراها این گونه است، درخواست میکنم خانمهای حاضر در جمع از خودشان دفاع کنند. یک مرد آنان را نقد میکند. واقعاً هم دو سه نفر از خانمها در این اجرا دفاع کردند.
تسنیم: ولی بازی نکردند.
بازی نکردند، چرا که شرایط اجرای ما نامناسب بود و مجبور بودیم به دلیل بارندگی شدید قطع کنیم؛ ولی مشابه همین اجرا را در تهران داشتیم که واقعاً مخاطب زن بیشتر مشارکت داشته است.
تسنیم: آیا فضای سنتی حاکم، موجب نمیشود که زن منتظر باشد نقش دوم را ایفا کند؟
شاید بعضی از خانمها این جور باشند؛ ولی من اجراهایی داشتم که خانمها بیشتر مشارکت داشتند. البته تابوهایی وجود دارد که مانع میشود و متاسفانه علت این است که جامعه ما در گذشته جامعهای مرد سالار بوده و هنوز تبعات آن در جامعه و نسلهای امروز هم دیده می شود..
تسنیم: خیلی از هنرمندان خیابانی سعی میکنند با استفاده از تکینکهای تئاتر شورایی گونهای تئاتر تعاملی خلق کنند..
خواهش میکنم این نقد مرا منعکس کنید. متاسفانه دراجراهای گروههای مختلفی که میبینم، استفاده ابزاری از مردم میکنند. باید گفت مردم را در راستای هدف و طرح خودشان برای بهتر شدن اجرا قرار می دهند، اتمسفری پدید میآورند که بگویند عجب اجرای پرشوری داشتیم. از مردم استفاده ابزاری میکنند. این نمیتواند تئاتر شورایی باشد و ما این کار را رد میکنیم. حتی اگر تئاتر شورایی وجود نداشت من چنین کاری را رد میکردم. نباید از مردم استفاده ابزاری کرد. نه تنها مخاطب را فعال نمیکنند؛ بلکه ناتوانش هم میکنند، توانمندی را از او گرفتهاند. در تئاتر شورایی ما ابتکار عمل را به مردم میدهیم. راهکار را آنان ارائه میکنند، ما راهکاری بیان نمیکنیم. ما از آنان یاد میگیریم. حتی در تجربه دیدن اجرای کشور ارمنستان، کاملاً استفاده ابزاری از تماشاگر میشد. یک بخشی که در ایران خیلی باب شده است و مسئولان هم انگار خیلی دوست دارند، جوسازی بیخودی است که گویی مردم خوششان بیاید. یک فضای شاد ایجاد کنیم، اما این فضا توخالی و فاقد مفهوم است و تنها هیجان است.
تسنیم: در تجربهای که از تماشای این آثار دیدم، متوجه شدم که مردم زیرکانه در برابر خواسته گروه، واکنش مدنظر کارگردان را نشان نمیدهند و گروه مجبور به کاری میشوند که مردم با نظر آنان همراه شوند.
ما در اجرا منتظر چنین واکنشی هستیم تا به سمتش برویم , بپرسیم چرا تو مخالفی? اگر یادتان باشد حتی مخاطب نقد میکرد . آیا با حرف مخاطب دیگر موافقید؟ ایرادی ندارد و ما هم خواهان این مساله هستیم. جدل شکل میگیرد و من این را بیشتر دوست دارم.
تسنیم: به نظر یک تصویر وهمآلود از تئاتر شورایی در ذهن فعالان تئاتری وجود دارد و فارغ از آموزش مناسب دست به عمل میزنند.
طبیعتاً وقتی شروع به کار تئاتر شورایی و ترویج آن کردیم این دغدغه را داشتیم. اگر این جواب بدهد گروههایی به اسم تئاتر شورایی در جشنوارهها شرکت میکنند. این اتفاق رخ داده و متاسفانه ما هر چه ورکشاپ برپا می کنیم بچههای خیابانی شرکت نمیکنند تا حداقل اگر به اسم تئاتر شورایی کار میکنند، تکنیکها را به درستی اجرا کنند. ما که نمیگوییم برای ماست و تو کار نکن؛ ولی متاسفانه فرد از این اسم برای جلب مخاطب استفاده تبلیغاتی میکند و این به شدت آسیبرسان است.
تسنیم: با توجه به نبود واحد درسی این گونه نمایشی در دانشگاه، وضعیت ورکشاپهای شما به شکلی است؟
وضعیت ورکشاپهای ما به شکلی است که مورد استقبال قرار میگیرد ولی بچههای خیابانی اصلاً نمیآیند و دانشجوها هم اندک هستند. مخاطب ما در واقع تئاتریها و هنرمندان دیگر و بیشتر مردم هستند. خروجی این ورکشاپها هم گروهی چهل نفره بود که سال گذشته به اسم تئاتر مونو/شورایی تشکیل دادم. الان هم همه در این حوزه فعالیت میکنند.
تسنیم: فضای اجرایی شما به چه شکلی است؟ اصلاً حمایت میشوید؟
نه، ما کاملاً مستقل کار میکنیم. در تمام دنیا ارگانهایی مثل شهرداری و مشابه بهزیستی و تاکید میکنم شهرداری، حمایت میکنند؛ چرا که این تئاتر ابزاری است در خدمت مدیران. تئاتر کاربردی است و تسهیلگر رابطه میان مردم و مسئولان است و باید از آن حمایت شود. ما گاهی اوقات از طرف شهرداری حمایت شدیم؛ ولی برای جریانسازی کافی نیست. چشمههایی بوده که خودمان با چنگ و دندان گرفتیم، خودشان اقدامی نمیکنند.
تسنیم: از شهرداری اسم بردید. تهران مملو از مکانهایی است برای تئاتر خیابانی و تئاتر شورایی، ولی این اتفاق در پارکها رخ داده است، آیا مشکل تنها متوجه شهرداری است یا وزارت ارشاد به عنوان متولی تئاتر نیز باید اقدامی کند؟
چیزی که از من میپرسید خیلی جالب است. آقای شهرام کرمی الگوی اخلاقی من است و آدم بسیار شریفی است و به خاطر شرافتش من در گروه شایا حضور دارم. بسیار انسان متواضع و دوستداشتنی است. ولی من این اخلاق را دارم که چون ما یک گروهیم هیچگاه به وی نگفتم چون تو مسئول مرکز هنرهای نمایشی شهرداری هستی، میتوانی از تئاتر شورایی حمایت کنی، به درد خودت میخورد، به درد سیستم مدیریتی میخورد. به درد شهرداری میخورد و میشود تمام فرهنگسراها را با تئاتر شورایی فعال کنیم. ما مثلاً در پارک لاله در شبهای ماه رمضان اجرا داشتیم. ولی چون رابطهامان دوستانه است و در یک گروه هستیم نمیتوانم به او بگویم.
تسنیم: پس ما به آقای کرمی انتقال میدهیم. یکی از ایدههای بوآل کار در ادارهها است. چند ارگان از شما برای اجرا دعوت کرده است؟
همین طور است. تئاتر قانونگذار برای چیست؟ بوآل برای مجلس ابداع کرد و نزدیک به ۱۵ بند از قانون اساسی کشور برزیل را به کمک مردم به ثبت رساند. در تئاتر قانونگذار شهروند تبدیل به قانونگذار میشود؛ همان طور که در تئاتر مجادله تماشاگر تبدیل به بازیگر میشود. ما به خیلی از ارگانها رجوع کردیم مثل شهرداری، بهزیستی و زندان ها و موفق شدیم در زندان و کانون اصلاح تربیت اجرا داشته باشیم. نمیدانم وظیفه رسانه است که به مسئولان اطلاعرسانی کند یا وظیفه شخص ماست. مسئولان باید مطلع شوند که این تئاتر چقدر برای آنان کاربرد دارد. چقدر میتواند مردم را جذب ارگانهای دولتی کند.
تسنیم: این اتفاق افتاده که جامعهشناس یا روانشناس گروه شما را همراهی کند؟
این وظیه رسانههاست که جامعهشناسها متوجه ما شوند. بله این اتفاق افتاده است. من اجرایی در مجتمع مسکونی گلهای بزرگراه کردستان داشتم و دوست جامعهشناسی ما را همراهی میکرد. ما هر هفته در مواجه با مردم مشکلات شهروندیشان را جویا میشدیم و همان را تبدیل به نمایش میکردیم. پروژه من با دوازده اجرا تبدیل به پایاننامه دوست جامعهشناس من شد. حضور چنین فردی بسیار مهم است چون تئاتر یعنی جامعهشناسی، روانشناسی و فلسفه.
تسنیم: دور نگاه شما نسبت به تئاتر شورایی در ایران چیست؟
من خوشبین هستم چون در آینده یک شبکه وسیع در حد کشوری با ارتباطی میان تهران و شهرستانها پدید میآید. گروههای تئاتر شورایی فعال میشوند. به آینده تئاتر شورایی امیدوارم، اما به آینده تئاتر مرسوم امیدوار نیستم..
تسنیم: اقدامی برای تاسیس انجمن صنفی تئاتر شورایی داشتید؟
انجمن علمی تئاتر شورایی فعال است. به خانه تئاتر بارها درخواست دادیم، نامه فرستادیم. تئاتر شورایی در کشور تبدیل به یک جریان شده است و خانه تئاتر نسبت به آن بیتفاوت و بیواکنش است. مگر میشود یک ارگان تئاتری به یک جریان تئاتری بیتفاوت باشد؟ با اینکه بارها درخواست دادیم پاسخی به درخواست ما نداده است. خانه تئاتر باید اولین جایی باشد که از ما دعوت کند تا انجمن تشکیل دهیم.
تسنیم: علت چیست؟ تا حالا با اعضای خانه تئاتر جلسه داشتهاید؟
من علتش را نمیدانم و هیچ مذاکرهای نداشتیم. ما بارها نامه نوشتیم. زنگ میزنیم پیگیر نامهامان بشویم و در جواب میگویند رد شده است. باید علت را از آنها بجویید.
تسنیم: مرکز هنرهای نمایشی از شما حمایتی نمیکند؟
باید ابتدا انجمن در خانه تئاتر شکل بگیرد تا مرکز از ما حمایت کند. ولی وقتی خانه تئاتر ما را آدم هم حساب نمیکند، مرکز هم ما را آدم حساب نمیکند.
تسنیم: وضعیت کانون تئاتر خیابانی نسبت به شما چیست؟
آقای نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است؛ حتی نسبت به تئاتر خیابانی معمول، من خیلی وقت است که ایشان را ندیدم، نه مصاحبهای، نه فعالیتی، نه برنامهای. بچههای خیابانی هم با آقای نوشیر ارتباطی ندارند چه برسد به تئاتر شورایی. به نظر باید یک اتفاقی رخ بدهد. دو سال صبر دیگر کافی است. الان هم تئاتر شورایی تنها شیوهای است که موفق به ترویج شده است. اگر ما هم خسته بشویم که میشویم، تئاتر شورایی هم تعطیل خواهد شد.
اینکه میگویم به آینده تئاتر شورایی خوشبین هستم چون با جان و دل کار میکنیم. همین جشنواره آیا برای من درآمدزایی دارد؟ هنوز که پولی هم ندادند. در جشنواره بهزیستی به من ۷۵۰ هزار تومان دادند و دیگر چیزی ندادند و همین مبلغ به علاوه مبلغ دیگری هزینه کاری شد که ما برای جشنواره بهزیستی انجام دادیم. چی برای ما باقی مانده است؟ هنوز مابقی پول ما را پرداخت نکردهاند.
تسنیم: امید دارید که از جشنواره به فضای عمومی برسید؟
هدف ما شرکت در جشنواره نیست. حتی نباید رقابتی هم برگزار شود. در جشنواره بهزیستی و دانشجویی و حوزه هنری هم که شرکت کردیم به شکل غیررقابتی کار کردیم. فقط به نیت آموزش و ترویج تئاتر شورایی است که در جشنواره شرکت میکنیم. اگر قرار باشد که همیشه به این منوال باشد، همین کار را هم نمیکنیم. به اجراهای خودمان در سطح شهر بسنده میکنیم.
تسنیم: صحبت پایانی؟
تئاتر شورایی جنس دیگری از تئاتر است و تئاتر مرسوم هم جنس دیگری است. اینها نباید در رقابت و ستیز با هم باشند؛ بلکه در کنار هم هر دو برای جامعه لازم هستند. هم تئاتر مرسوم میتواند به درد تئاتر شورایی بخورد و هم بالعکس. این تئاتر برای مردم و در خدمت مردم است. امیدوارم که مسئولان متوجه این تئاتر شوند که چقدر کاربرد برای آنان دارد.
تسنیم: آرزو دارید که چه کسی این مصاحبه را بخواند؟
خیلی سوالهای خوبی میپرسید. شهرام کرمی، ایرج راد، حسین طاهری، خانم خلج در بهزیستی و مجید سرسنگی و همه مسئولان فرهنگی….
………………………..
گفتوگو از: احسان زیورعالم
………………………..
به خانه تئاتر بارها درخواست دادیم، نامه فرستادیم. تئاتر شورایی در کشور تبدیل به یک جریان شده است و خانه تئاتر نسبت به آن بیتفاوت و بیواکنش است. مگر میشود یک ارگان تئاتری به یک جریان تئاتری بیتفاوت باشد؟ با اینکه بارها درخواست دادیم پاسخی به درخواست ما نداده اند. خانه تئاتر باید اولین جایی باشد که از ما دعوت کند تا انجمن تشکیل دهیم!
آریان رضایی در گفتوگوی تفصیلی با تسنیم:
نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است/ تئاتر شورایی در خدمت مردم است
خبرگزاری تسنیم: کارگردان نمایش شورایی «رابطه» گفت: آقای نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است؛ حتی نسبت به تئاتر خیابانی معمول، من خیلی وقت است که او را ندیدم، نه مصاحبهای، نه فعالیتی، نه برنامهای. بچههای خیابانی هم با نوشیر ارتباطی ندارند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نهمین جشنواره بینالمللی تئاتر خیابانی مریوان امروز به کار خود پایان داد، همزمان با پایان این جشنواره شهرام نوشیر نیز ار دفتر تئاتر خیابانی رفت و مدیریت امور مالی مرکز هنرهای نمایشی را برعهده گرفت، اتفاقی که با توجه به عملکرد وی در تئاتر خیابانی کمی غیر منتظره بود.
آریان رضایی، از هنرمندان تئاتر شورایی است که در جشنواره امسال با نمایش «رابطه» حضور داشت، با او هم در مورد تئاتر شورایی و وضعیت تئاتر خیابانی و هم اجرای متفاوتش به گفتوگو نشستیم.
تسنیم: در ابتدا معرفی کوتاهی از خودتان داشته باشید.
آریان رضایی هستم. مروج شیوه جدیدی در تئاتر شورایی به نام مونو/شورایی. پیش از این مونولوگ کار میکردم .اما در کنار مونولوگ روی تکینکهای تئاتر شورایی هم کار میکردم. از ترکیب این دو، شیوه جدیدی ابداع شد به نام مونو/شورایی که مورد توجه هنرمندان غیرایرانی نیز قرار گرفت.
تسنیم: یعنی شیوه شما فارغ از هفت شیوهای است که آگوستو بوآل طراحی کرده است؟
نه، آگوستو بوآل هفت تکنیک اجرایی دارد که برای اجرای تکگویی در تئاتر شورایی ما از سه تکنیک مجسمه، مجادله و نمایشنامهنویسی همزمان و گاهی اوقات شیوه تئاتر نامرئی بهره میگیریم. کار حاضر در جشنواره از نوع مجادلهای است.
تسنیم: توضیحی در رابطه با گروه خود داشته باشید؟
در ابتدا گروه تئاتر مونو/ شورایی بودیم که در واقع اسم شیوه را روی گروه گذاشتیم. ولی الان زیرمجموعه گروه شایا به مدیریت آقای شهرام کرمی هستیم..
تسینم: با توجه به غریب بودن تئاتر شورایی چه در فضای آکادمیک و چه در فضای رسانهای، اقدام به فعالیت ویژهای در این حوزه داشتهاید؟
اگر تئاتر شورایی غریب است ناشی از بیتوجهی رسانهها است؛ چراکه به اندازه کافی اجرا داشتیم؛ هم ما و هم گروه تئاتر شورایی تهران؛ در زمینه ترجمه نیز کتابهای بوآل ترجمه و چاپ شده است . همایش کشوری برگزار کردیم، رپرتوارهایی در جشنوارههای مختلف برپا کردیم، در جشنوارههای رقابتی نیز شرکت کردیم و حتی موفق به بردن نمایش برگزیده هم شده ایم.
تسنیم: در دانشگاهها نیز حضور داشتید؟
بله، به شکل رپرتوار در دو دوره جشنواره تئاتر دانشگاهی شرکت کردیم که دفتر نخست تئاتر شورایی را در همین جشنواره عرضه کردیم. که دفتر دوم آن هم قرار بود در دومین جشنواره تئاتر شهر منتشر شود. دو سال پشت سر هم رپرتوار تئاتر شورایی رخ داد یعنی هر روز یک نمایش اجرا میشد و در کنار آن هم ورکشاپ برگزار می شد؛ ولی شکل رقابتی نداشت. در این رپرتوار تمام گروههای تئاتر شورایی حضور داشتند. مرام و مسلک ما این گونه است که همواره همبستگی داریم. در جشنواره بهزیستی، به گروههای شورایی مشهد، کردستان، یزد، اصفهان و… خبر دادیم که همه با هم و درکنار هم باشیم..
تسنیم: در تجربه تماشای اجرای شما در تهران، با انفعال و عدم مشارکت افراد برخورد کردم؛ ولی برخلاف آن تجربه، در کردستان مردم مشارکت وسیعی داشتند و حتی شوخی هم میکردند. با توجه به تجربه مدون شما در کردستان، مردم این منطقه چه ویژگی دارند که با شما همراه میشوند؟
اگر این باد و باران و تاریکی شب و خستگی مخاطب نبود، تجربه خیلی بهتری داشتیم. همان طور که در روز اول جشنواره تجربه فوق العادهای را داشتیم. با چهار مخاطب شروع کردیم ناگهان تعدادشان به ۲۰۰ نفر رسید. به نظر من در مورد جغرافیا فرقی نمیکند و دو نکته: اول اینکه من مطمئن نیستم اجرایی که شما دیدید، متعلق به من باشد، من اجراهایی داشتم که استقبال پرشوری داشته لیکن نکته دومی هم است که هر جا که دردمندتر و رنج دیدهتر باشد با رنج و آسیب و درد ارتباط بهتری دارد. فکر میکنم مردم کردستان رنجدیدهتر هستند. کردستان منطقه محرومی است و همچون دیگر مناطق محروم کشور، دغدغه بیشتری نسبت به پایتختنشینها دارند. وقتی به مسائل مردمی و دغدغههای تودههای مردم میپردازید، با مشارکت بیشتر مواجه خواهید شد. در تهران هم این گونه است.
تسنیم: تجربه من درمورد انفعال مخاطب، تجربه تماشای کار در دانشگاه هنر و در حضور دانشجویان تئاتر بود..
دانشجویان کلاً منفعل هستند و هیچکس هم نمیتواند مشکل آنان را حل کند. مقصر انفعال دانشجویان در ایران سیستم آموزشی است که این گونه آنان را تربیت کرده است. من هیچگاه در دانشگاه تئاتر درس نخواندم و با آنکه در دانشگاه هنر پذیرفته شدم، انصراف دادم و به تحصیل سینما پرداختم. به خاطر اینکه این انفعال مرا آزار میداد..
تسنیم: با انفعال خارج از دانشگاه هم موافقید؟
منظور من مردم نیست. تا حالا نشده که در جایی اجرا بروم و مردم دست رد به سینهام بزنند.
تسنیم: در تجربه چند ساله شما، اتفاق ویژه بوده که شما حس کنید میشود با تئاتر شورایی یک قدم پیش روید؟
زمانی که میخواستم مونو/شورایی را برای اولین بار اجرا کنم در هیچ جای دنیا چنین نمایشی وجود نداشت. خیلی ترس داشتم اما مردم مشوق من بودند تا مروج این شیوه باشم. اتفاقات خیلی خوبی رخ داد. اگر در اجرا دقت میکردید می دیدید مخاطب میکروفون را از من گرفت و پرسید نظر خودت چیست؟ اگر قرار باشد که من نظر خودم را بگویم دیگر شورایی اجرا نمی کنم به شکل مرسوم کار می کنم.اجرا میکنم تا مردم راهکار ارائه کنند. طبیعتاً در هر اجرا از مردم چیزهای جدیدی میآموزیم.
تسنیم: باید زودتر میپرسیدم. دقیقاً شاکله مونو/شورایی چیست؟
تکگویی یک مخاطبی دارد. مهشید در حال صحبت کردن با فرزاد است. ما شرایطی فراهم میکنیم تا مخاطب هم نقش مهشید را بازی کند و هم نقش فرزاد؛ یعنی از تکگویی خارج میشود.
تسنیم: در واقع شما با حذف یک شخصیت در دیالوگ، سعی میکنید آن سوی این مونولوگ را آنان تکمیل کنند.
دقیقاً. در واقع یک نوع مبارزه با تکصدایی است. درست است که نمایش ما به شکل مونولوگ اجرا میشود ولی یک گروتسک محسوب میشود چون ما به کمک تکنیکهای تئاتر شورایی با تک صدایی مبارزه میکنیم..
تسنیم: میتوانم این گونه استباط کنم که کار شما هیجانانگیز خواهد بود؛ چون مخاطب باید همچون یک کارآگاه به دیالوگی که شکل نگرفته فکر کند و سرنخهای موجود داستان را در ذهن خودش خلق کند.
بله. این به ما یک تمرین خیلی خوب میدهد در کنار اینکه تمرین خوبی برای گفتوگو است چرا که تماشاگر سعی میکند گفتوگو شکل بگیرد هم تمرینی است برای ما که قضاوت نکنیم. کسی که سکوت میکند و چیزی نمیگوید را چگونه قضاوت می کنیم.
تسنیم: آیا شما میتوانید تمام موضوعات مدنظر را در تئاتر شورایی اجرا کنید؟
در هر اجرایی میتوانیم یک موضوع یا دغدغه اجتماعی را اجرا کنیم و باید بگویم بله میشود. در تئاتر مونو/شورایی میشود هر مشکلی را بیان کرد.
تسنیم: چنین تجربهای داشتید که یک جمع در برابر یک نفر سکوت کرده باشد؟ برای مثال شخصیت مادری داشته باشیم که خانواده نسبت به وی سکوت اتخاذ کرده است.
نه، چنین تجربهای نداشتیم و شما یک ایده جدید به من ارائه میکنید. امکانش وجود دارد، مثلاً مهشید ما دختری مجرد باشد یا زنی باشد که از خانه شوهرش به خانه پدرش بازگشته و خانواده نسبت به وی بیتفاوت هستند. این بیتفاوتی درد ماست در این جامعه و همان انفعالی است که شما از آن سخن میگویید. داد فرد را درمیآورد. بطوری که فریاد میزند و ناسزا میگوید. این اوج فریاد بازی گر است چرا که طرف مقابل حرفی نمیزند؛ یعنی خاموشی و سوال من این است که چطور میشود تسهیلگر رابطهای باشم که یک طرف آن خاموش است؟ این کار خیلی سخت است. یکی از سختترین روشهای تئاتر شورایی است. میبینید موفق شدیم زیر این باران اجرایش کنیم.
تسنیم: نکته مورد توجه من این بود که موضوع نمایش شما زنانه بود ولی با وجود جمعیت چشمگیر خانمها، مشارکت کمتری نسبت به آقایان داشتند. علت را در چه میبینید؟
شرایط خیلی مناسب نبود و بارندگی مخل کار ما بود. این اثر موضوع زنان است و دوست دارم زنان مشارکت کنند. همیشه در اجراها این گونه است، درخواست میکنم خانمهای حاضر در جمع از خودشان دفاع کنند. یک مرد آنان را نقد میکند. واقعاً هم دو سه نفر از خانمها در این اجرا دفاع کردند.
تسنیم: ولی بازی نکردند.
بازی نکردند، چرا که شرایط اجرای ما نامناسب بود و مجبور بودیم به دلیل بارندگی شدید قطع کنیم؛ ولی مشابه همین اجرا را در تهران داشتیم که واقعاً مخاطب زن بیشتر مشارکت داشته است.
تسنیم: آیا فضای سنتی حاکم، موجب نمیشود که زن منتظر باشد نقش دوم را ایفا کند؟
شاید بعضی از خانمها این جور باشند؛ ولی من اجراهایی داشتم که خانمها بیشتر مشارکت داشتند. البته تابوهایی وجود دارد که مانع میشود و متاسفانه علت این است که جامعه ما در گذشته جامعهای مرد سالار بوده و هنوز تبعات آن در جامعه و نسلهای امروز هم دیده می شود..
تسنیم: خیلی از هنرمندان خیابانی سعی میکنند با استفاده از تکینکهای تئاتر شورایی گونهای تئاتر تعاملی خلق کنند..
خواهش میکنم این نقد مرا منعکس کنید. متاسفانه دراجراهای گروههای مختلفی که میبینم، استفاده ابزاری از مردم میکنند. باید گفت مردم را در راستای هدف و طرح خودشان برای بهتر شدن اجرا قرار می دهند، اتمسفری پدید میآورند که بگویند عجب اجرای پرشوری داشتیم. از مردم استفاده ابزاری میکنند. این نمیتواند تئاتر شورایی باشد و ما این کار را رد میکنیم. حتی اگر تئاتر شورایی وجود نداشت من چنین کاری را رد میکردم. نباید از مردم استفاده ابزاری کرد. نه تنها مخاطب را فعال نمیکنند؛ بلکه ناتوانش هم میکنند، توانمندی را از او گرفتهاند. در تئاتر شورایی ما ابتکار عمل را به مردم میدهیم. راهکار را آنان ارائه میکنند، ما راهکاری بیان نمیکنیم. ما از آنان یاد میگیریم. حتی در تجربه دیدن اجرای کشور ارمنستان، کاملاً استفاده ابزاری از تماشاگر میشد. یک بخشی که در ایران خیلی باب شده است و مسئولان هم انگار خیلی دوست دارند، جوسازی بیخودی است که گویی مردم خوششان بیاید. یک فضای شاد ایجاد کنیم، اما این فضا توخالی و فاقد مفهوم است و تنها هیجان است.
تسنیم: در تجربهای که از تماشای این آثار دیدم، متوجه شدم که مردم زیرکانه در برابر خواسته گروه، واکنش مدنظر کارگردان را نشان نمیدهند و گروه مجبور به کاری میشوند که مردم با نظر آنان همراه شوند.
ما در اجرا منتظر چنین واکنشی هستیم تا به سمتش برویم , بپرسیم چرا تو مخالفی? اگر یادتان باشد حتی مخاطب نقد میکرد . آیا با حرف مخاطب دیگر موافقید؟ ایرادی ندارد و ما هم خواهان این مساله هستیم. جدل شکل میگیرد و من این را بیشتر دوست دارم.
تسنیم: به نظر یک تصویر وهمآلود از تئاتر شورایی در ذهن فعالان تئاتری وجود دارد و فارغ از آموزش مناسب دست به عمل میزنند.
طبیعتاً وقتی شروع به کار تئاتر شورایی و ترویج آن کردیم این دغدغه را داشتیم. اگر این جواب بدهد گروههایی به اسم تئاتر شورایی در جشنوارهها شرکت میکنند. این اتفاق رخ داده و متاسفانه ما هر چه ورکشاپ برپا می کنیم بچههای خیابانی شرکت نمیکنند تا حداقل اگر به اسم تئاتر شورایی کار میکنند، تکنیکها را به درستی اجرا کنند. ما که نمیگوییم برای ماست و تو کار نکن؛ ولی متاسفانه فرد از این اسم برای جلب مخاطب استفاده تبلیغاتی میکند و این به شدت آسیبرسان است.
تسنیم: با توجه به نبود واحد درسی این گونه نمایشی در دانشگاه، وضعیت ورکشاپهای شما به شکلی است؟
وضعیت ورکشاپهای ما به شکلی است که مورد استقبال قرار میگیرد ولی بچههای خیابانی اصلاً نمیآیند و دانشجوها هم اندک هستند. مخاطب ما در واقع تئاتریها و هنرمندان دیگر و بیشتر مردم هستند. خروجی این ورکشاپها هم گروهی چهل نفره بود که سال گذشته به اسم تئاتر مونو/شورایی تشکیل دادم. الان هم همه در این حوزه فعالیت میکنند.
تسنیم: فضای اجرایی شما به چه شکلی است؟ اصلاً حمایت میشوید؟
نه، ما کاملاً مستقل کار میکنیم. در تمام دنیا ارگانهایی مثل شهرداری و مشابه بهزیستی و تاکید میکنم شهرداری، حمایت میکنند؛ چرا که این تئاتر ابزاری است در خدمت مدیران. تئاتر کاربردی است و تسهیلگر رابطه میان مردم و مسئولان است و باید از آن حمایت شود. ما گاهی اوقات از طرف شهرداری حمایت شدیم؛ ولی برای جریانسازی کافی نیست. چشمههایی بوده که خودمان با چنگ و دندان گرفتیم، خودشان اقدامی نمیکنند.
تسنیم: از شهرداری اسم بردید. تهران مملو از مکانهایی است برای تئاتر خیابانی و تئاتر شورایی، ولی این اتفاق در پارکها رخ داده است، آیا مشکل تنها متوجه شهرداری است یا وزارت ارشاد به عنوان متولی تئاتر نیز باید اقدامی کند؟
چیزی که از من میپرسید خیلی جالب است. آقای شهرام کرمی الگوی اخلاقی من است و آدم بسیار شریفی است و به خاطر شرافتش من در گروه شایا حضور دارم. بسیار انسان متواضع و دوستداشتنی است. ولی من این اخلاق را دارم که چون ما یک گروهیم هیچگاه به وی نگفتم چون تو مسئول مرکز هنرهای نمایشی شهرداری هستی، میتوانی از تئاتر شورایی حمایت کنی، به درد خودت میخورد، به درد سیستم مدیریتی میخورد. به درد شهرداری میخورد و میشود تمام فرهنگسراها را با تئاتر شورایی فعال کنیم. ما مثلاً در پارک لاله در شبهای ماه رمضان اجرا داشتیم. ولی چون رابطهامان دوستانه است و در یک گروه هستیم نمیتوانم به او بگویم.
تسنیم: پس ما به آقای کرمی انتقال میدهیم. یکی از ایدههای بوآل کار در ادارهها است. چند ارگان از شما برای اجرا دعوت کرده است؟
همین طور است. تئاتر قانونگذار برای چیست؟ بوآل برای مجلس ابداع کرد و نزدیک به ۱۵ بند از قانون اساسی کشور برزیل را به کمک مردم به ثبت رساند. در تئاتر قانونگذار شهروند تبدیل به قانونگذار میشود؛ همان طور که در تئاتر مجادله تماشاگر تبدیل به بازیگر میشود. ما به خیلی از ارگانها رجوع کردیم مثل شهرداری، بهزیستی و زندان ها و موفق شدیم در زندان و کانون اصلاح تربیت اجرا داشته باشیم. نمیدانم وظیفه رسانه است که به مسئولان اطلاعرسانی کند یا وظیفه شخص ماست. مسئولان باید مطلع شوند که این تئاتر چقدر برای آنان کاربرد دارد. چقدر میتواند مردم را جذب ارگانهای دولتی کند.
تسنیم: این اتفاق افتاده که جامعهشناس یا روانشناس گروه شما را همراهی کند؟
این وظیه رسانههاست که جامعهشناسها متوجه ما شوند. بله این اتفاق افتاده است. من اجرایی در مجتمع مسکونی گلهای بزرگراه کردستان داشتم و دوست جامعهشناسی ما را همراهی میکرد. ما هر هفته در مواجه با مردم مشکلات شهروندیشان را جویا میشدیم و همان را تبدیل به نمایش میکردیم. پروژه من با دوازده اجرا تبدیل به پایاننامه دوست جامعهشناس من شد. حضور چنین فردی بسیار مهم است چون تئاتر یعنی جامعهشناسی، روانشناسی و فلسفه.
تسنیم: دور نگاه شما نسبت به تئاتر شورایی در ایران چیست؟
من خوشبین هستم چون در آینده یک شبکه وسیع در حد کشوری با ارتباطی میان تهران و شهرستانها پدید میآید. گروههای تئاتر شورایی فعال میشوند. به آینده تئاتر شورایی امیدوارم، اما به آینده تئاتر مرسوم امیدوار نیستم..
تسنیم: اقدامی برای تاسیس انجمن صنفی تئاتر شورایی داشتید؟
انجمن علمی تئاتر شورایی فعال است. به خانه تئاتر بارها درخواست دادیم، نامه فرستادیم. تئاتر شورایی در کشور تبدیل به یک جریان شده است و خانه تئاتر نسبت به آن بیتفاوت و بیواکنش است. مگر میشود یک ارگان تئاتری به یک جریان تئاتری بیتفاوت باشد؟ با اینکه بارها درخواست دادیم پاسخی به درخواست ما نداده است. خانه تئاتر باید اولین جایی باشد که از ما دعوت کند تا انجمن تشکیل دهیم.
تسنیم: علت چیست؟ تا حالا با اعضای خانه تئاتر جلسه داشتهاید؟
من علتش را نمیدانم و هیچ مذاکرهای نداشتیم. ما بارها نامه نوشتیم. زنگ میزنیم پیگیر نامهامان بشویم و در جواب میگویند رد شده است. باید علت را از آنها بجویید.
تسنیم: مرکز هنرهای نمایشی از شما حمایتی نمیکند؟
باید ابتدا انجمن در خانه تئاتر شکل بگیرد تا مرکز از ما حمایت کند. ولی وقتی خانه تئاتر ما را آدم هم حساب نمیکند، مرکز هم ما را آدم حساب نمیکند.
تسنیم: وضعیت کانون تئاتر خیابانی نسبت به شما چیست؟
آقای نوشیر نسبت به تئاتر بیتفاوت است؛ حتی نسبت به تئاتر خیابانی معمول، من خیلی وقت است که ایشان را ندیدم، نه مصاحبهای، نه فعالیتی، نه برنامهای. بچههای خیابانی هم با آقای نوشیر ارتباطی ندارند چه برسد به تئاتر شورایی. به نظر باید یک اتفاقی رخ بدهد. دو سال صبر دیگر کافی است. الان هم تئاتر شورایی تنها شیوهای است که موفق به ترویج شده است. اگر ما هم خسته بشویم که میشویم، تئاتر شورایی هم تعطیل خواهد شد.
اینکه میگویم به آینده تئاتر شورایی خوشبین هستم چون با جان و دل کار میکنیم. همین جشنواره آیا برای من درآمدزایی دارد؟ هنوز که پولی هم ندادند. در جشنواره بهزیستی به من ۷۵۰ هزار تومان دادند و دیگر چیزی ندادند و همین مبلغ به علاوه مبلغ دیگری هزینه کاری شد که ما برای جشنواره بهزیستی انجام دادیم. چی برای ما باقی مانده است؟ هنوز مابقی پول ما را پرداخت نکردهاند.
تسنیم: امید دارید که از جشنواره به فضای عمومی برسید؟
هدف ما شرکت در جشنواره نیست. حتی نباید رقابتی هم برگزار شود. در جشنواره بهزیستی و دانشجویی و حوزه هنری هم که شرکت کردیم به شکل غیررقابتی کار کردیم. فقط به نیت آموزش و ترویج تئاتر شورایی است که در جشنواره شرکت میکنیم. اگر قرار باشد که همیشه به این منوال باشد، همین کار را هم نمیکنیم. به اجراهای خودمان در سطح شهر بسنده میکنیم.
تسنیم: صحبت پایانی؟
تئاتر شورایی جنس دیگری از تئاتر است و تئاتر مرسوم هم جنس دیگری است. اینها نباید در رقابت و ستیز با هم باشند؛ بلکه در کنار هم هر دو برای جامعه لازم هستند. هم تئاتر مرسوم میتواند به درد تئاتر شورایی بخورد و هم بالعکس. این تئاتر برای مردم و در خدمت مردم است. امیدوارم که مسئولان متوجه این تئاتر شوند که چقدر کاربرد برای آنان دارد.
تسنیم: آرزو دارید که چه کسی این مصاحبه را بخواند؟
خیلی سوالهای خوبی میپرسید. شهرام کرمی، ایرج راد، حسین طاهری، خانم خلج در بهزیستی و مجید سرسنگی و همه مسئولان فرهنگی….
………………………..
گفتوگو از: احسان زیورعالم
………………………..